Radyolarit (Radiolarite)

Tortul bir kayaçtır. Radyolarya denen mikro organizmaların çökelmeleriyle derin denizlerde oluşan bir taştır. Doğada tabakalar halinde ve kalkerli arazinin altında bulunur. Sertliği 7'dir Gri, kahverengi, yeşil, beyaz, krem, pembe ve diğer renkler olmak üzere birçok renk çeşitliliği gösterir. Kırıldığında keskin kavkısal kırılma verir. Kırılma yüzeyi genellikle donuk yağlı ve mattır. Kalkerli arazinin altında oluşur ve ışığı geçirmez. Çakmaktaşı'nın kesitlerini ışığa tutarsak opasiteyi anlayabiliriz. Buradan da bir taşın çakmaktaşı mı, radyolarit mi olduğunu anlayabiliriz.

Paleolitik insanlar tarafından bol miktarda kullanılmıştır. Dünyaca ünlü Karain ve Öküzini mağaralarının yontmataş malzemesinin hammaddesi büyük oranda radyolarite aittir.

Çakmaktaşı (Flint ya da Silex)

Tortul bir kayaçtır ve silika grubundandır. Derin denizlerde çökelme şeklinde oluşur. Doğada yumrular halinde ve kalkerli arazilerin bulunduğu alanlarda görülür. Yapısı içinde bazen boşluklar vardır ve bazen de bu boşluklar "sponge" yani sünger gibi derin deniz fosilleri içerir. Sertliği 7, özgül ağırlığı 2.37- 2.67'dir. Bünyesindeki SiO2 oranı &90-95'tir.

Çeşitli renkler gösterirler. Siyah, gri, mavimsi gri ve kahverengi gibi renklere sıklıkla rastlanır. Yumruların üzerleri genellikle bir kabukla kaplanmıştır. Bu kabuk oluşum genellikle CaCo3'lı yapı gösterir. Kavkısal kırılır ve keskin kenarlar verir. Kırıldığı zaman donuk ya da yağlı parlaktır. Çakmaktaşını 4 alt tipte toplayabiliriz.

a) Opal Kalsedon

b) Kalsedon

c) Kuvars

d) Jipslerde oluşmuş olan taze su çakmaktaşları

SiO2'in oranı ve yonga çıkarma özellikleri açısından en iyi kalitedekiler kalsedon çakmaktaşlarıdır. Tebeşir depolarının bulunduğu alanlarda çakmaktaşları paleolitik ve neolitikte büyük ölçüde kullanılmıştır. Özellikle de üst kratese sistemi tabakalarının bulunduğu yerlerde bu kullanım daha da yoğunlaşmaktadır.

Yapılmış olan kazı ve araştırmalar araç gereç yapımında çoğunlukla çakmaktaşının kullanıldığını göstermiştir.

Çakmaktaşının iki tür kullanımı vardır.

1) Yontularak alet yapımında

2) Katalizör olarak porselen, sır yapımında ve maden kaplayıcılıkta

Bugün hala çakmaktaşını kullanan toplumlar vardır. Ülkemizde de yakın zamana kadar sabanlarda "döven" taşı olarak kullanılmıştır.

Granit (Liparit ya da Riyolit)

Tersiyer ya da post-tersiyer kaynaklı magmatik bir kayaçtır. Koyu kıvamlı asit lavların kısa mesafeli akması sırasında oluşur. Kuvars içerir, ancak ana öğesi feldispattır. Sertliği 6, özgül ağırlığı 2.3-2.7'dir. Rengi sarı, kırmızı beneklerle beyazdan griye doğru değişir. Kırıldığında sönük parlak, ince taneli bir yüzey verir. Volkanik alanlarda görüşür. Mezolitikten başlayarak güneydoğu Asya ve diğer alanlarda kullanılmıştır. Granitin sürtmetaş örnekleri de oldukça yaygın bir durumdur.

Diyorit (Yeşiltaş)

Volkanik bir kayaç olan diyorit iç püskürük bir taştır. Ana mineral öğesi feldispattır (%75) . Bazen biyotit (siyah mika) içerir. Sertliği 6- 5.5; özgül ağırlığı 2.8-2.85'tir. Gri, koyu gri ya da yeşilimsi renktedir. Zayıf bir kavkısal kırılma gösterir. Kırıldığında ince ve küçük taneli kaba bir yüzey verir.

Kuzey Avrupa'da yeryüzüne çıkmış olarak, güneyde ise sapkın kaya olarak görülür. Asya, Afrika, Avusturalya ve Amerika'da bulunur. Paleolitik insan tarafından alet yapımına elverişli diğer kayaların bulunmadığı alanlarda kullanılmıştır. Örneğin orta Asya'da "Aman-Kutan" sitinin alt paleolitiğinde kullanılmıştır. Neolitik çağda sert oluşu nedeniyle balta ve keser yapmında kullanılan başlıca hammadde olmuştur.

Andezit (Ankara Taşı)

Bir dış püskürük taşdır. Serttir ve sertlik derecesi 6'dır. Pembe, koyu gri, som yeşilimsi ya da kiremit rengi gibi renkleri vardır. Görünüşü kimi zaman süngerimsi, kimi zaman hiçbir öğesi gözle görülemeyecek kadar ufak billurludur. İçinde beyaz mika pulları bulunur. DTCF'nin ana binasının dış cephesi bu taştandır. Andezitten üretilmiş sürtmetaş elemanlar da vardır. Bunlardan öğütme taşları örnekleri mevcuttur.

Bazalt (Karataş)

Genç volkanik bir taştir. Dış püskürüktür. Kuvars içermez, olivin, feldispat ve piroksen minerallerinden oluşur. Sertliği 6-6.5, özgül ağırlığı 2.6-3.11'dir. Siyah ya da koyu gri renkte olup, donuktur. Kırıldığı zaman kaba ve düzgün olmayan bir yüzey gösterir. Yoğun ve ince tanecikli bir yapıdadır. Dolayısıyla mineralleri her zaman gözler görülmez. Dağlık volkanik alanlarda yaygındır. Paleolitikten itibaren kullanılmıştır. Neolitikte de kullanımı devam etmiştir. İşte bu aşamadan sonra yani Neolitik sonrasında bazalttan havanlar, havan elleri, öğütme taşları ve cilalı baltalar gibi araç-gereçler yapılmaya başlanmıştır.

Nefrit

Bir tür mineraldir. Aslında aktinolit mineralinin bir çeşididir. Sertliği 6; ağırlığı 3.1-3.3'tür. Rengi genellikle yeşildir ancak ender olarak gri ya da kremimsi beyaz renklerdedir. Nefrit blokları alet yapımına elverişlidir. Çoğunlukla neolitikte kullanılmıştır. Mat yağımsı bir parlaklığa sahip iri parçalar halinde bulunur.

Kaya Kristali (Rock Crystal)

Kaya kristali transparan olup kristalin formdaki kuvarstır. Aslında bir mineraldir. Sertliği 7; özgül ağırlığı 2.5-2.8'dir. Rengi su şeffaflığında olup camsı bir parlaklığı vardır. Kavkısal kırılma gösterir. Aslında alet yapımı için ideal bir hammaddedir. Yüzeyde ya da kaya olukları içinde büyük kristaller halinde bulunur. Paleolitikte az kullanılmıştır. Bununla birlikte, "Pekin Adamı" aletleri arasında kaya kristalinden olanlara rastlanmıştır. Ayrıca Antalya'daki Öküzini mağarasında kaya kristalinden bir ok ucu (iki yüzeyli) bulunmuştur.

Obsidiyen

Volkanik bir kayaç olan obsidiyen dış püskürük bir taştır. Kimyasal kompozisyonu çeşitlidir. %75 kuvars (SiO2) içerir. Sertliği 6; özgül ağırlığı 2.35-2.5'dir Rengi genellikle koyu siyah ya da koyu griden gümüş rengine doğru değişir. Kahverengi ve yeşil gibi başka renkleri de vardır. Kolayca kırılır ve kavkısal kırılma gösterir. Dolayısıyla çok keskin kenarlar verir. Kırıldığında yapısı kesinlikle taneli olmayıp, camsı karakterdedir.

Prehistorik insan tarafından ilk zamanlardan itibaren kullanılmıştır. Anadolu'da Kapadokya bölgesinde acheuleen'e ve Ermenistan'da "Satani-Dar"da abbevilien ve acheuleen'e baplanan obsidiyenden iki yüzeyli aletler (el baltası) bulunmuştur. Neolitik'te kullanımı yaygınlaşır ve hatta ticaret metası haline bile gelir. Avrupa, Amerika ve diğer kıtaların neolitiğinde zaman zaman kullanılmıştır. Halk dilindi volkan camı ya da deve gözü olarak da anılır.

Bir dış püskürük kayaçtır ve adı bu taşı ilk kez tanımlayan Obsidius'a ithafen verilmiştir. Çok sert olan bu taş camı çizebilir. Volkanik bölgelerde sıklıkla mevcuttur. Kırılınca siyah bir cam gibi parlar. Obsidyen, yeryüzüne püsküren lavların aniden soğumasıyla bu camsı özelliği kazanmıştır. Bunların içlerinde bazen gaz yuvalarından dolayı küçük boşluklar yer alır. Obsidyenin kristalize olmuş haline perlit denir.

Mineraller ve Yapıları

MİNERALLER:

Elementler mineralleri, mineraller de kayaçları oluşturur. Bu minerallerin çoğu düzenli bir kristal yapıya ve belirli bir kimyasal bileşime sahiptir. Bunlar her bir mineralin fiziksel ve kimyasal özelliklerini belirler; bu özelliklerin bazıları bilimsel ve endüstriyel alan için hayli önemlidir. Jeologlar dilinim (klivaj / kırılma), sertlik ve özgül ağırlık gibi mineral özelliklerine bakarak bir mineralin nasıl oluştuğunu ortaya çıkarabilir ve bunun yanı sıra renk ve dış görünüm özelliklerini kullanarak o minerali tanımlayabilirler.

MİNERALLERİN YAPILARI:

Kimyasal olarak tamamen aynı bazı mineraller birden fazla yapı modeli oluşturabilir. Örneğin karbon elementi, elmas ve grafit isimli iki minerali oluşturur. Bu minerallerin özelliklerindeki farklılık karbon atomlarının farklı düzenlenmesinden gelir.

Örneğin elmas; yüksek basınç altında oluşan kübik mineraldir. Elmasta her karbon atomu dört komşu atoma sıkıca bağlanarak sert bir yapı oluşturur. Bu olgu, elması son derece sert yapar (Sertliği 10) Kesme aracı olarak endüstride önemli bir kullanım alanı vardır.

Öte yandan grafit ise, yüksek sıcaklıklarda oluşan bir altıgen mineralerdir. Her karbon atomu aynı düzlemdeki diğer üç atoma bağlıdır. Grafitin yapısı birbirine zayıfça bağlanmış geniş aralıklı tabakalardan oluşmuştur. Grafit en yumuşak minerallerden biridir. (sertliği 1-2) Bağlarının gevşekliği kağıt üzerine sürüldüğünde iz bırakmasını sağladığından, bu mineral kurşun kalem yapımında kullanılır.

Elmas ve Grafit'in Atomik Yapıları

Mohs Sertlik Skalası

Atomları bir arada tutan bağlar bir mineralin sertliğini belirler. 1812 yılında Avusturya'lı mineralog Friedrich Mohs bugün hala kullanılan bir sertlik ölçeği oluşturmuştur. Mohs, bu ölçeği on mineral seçerek sıralamıştır. İşte bu ölçeğe göre, her mineral sadece ölçekte kendinden altta kalan mineralleri çizebilir.

Bu minerallerin ölçeğin neresinde olduğunu bulmak için turnak (sertliği 2.5) ve bir çakı (sertliği 5.5) kullanarak tespit edebiliriz. En az 6 sertlik derececesine sahip mineraller camı çizebilirken, camın kendisi apatiti ve altındaki diğer mineralleri çizebilecektir. Mohs ölçeğinde mineraller arasındaki aralıklar eşit değildir. Örneğin elmas, talktan yaklaşık 40 kat daha sertken, korindon talktan sadece 9 kat daha serttir.

Mikrolitik

Mikrolitik, kelime anlamı olarak; küçük taş parçaları anlamına gelir. Çok küçüktürler, yontulan taştan çıkan küçük parçalar, düzelti yapılarak mikrolitlere dönüştürülür. Kompozit olarak kullanıma müsaittir. Mikrolitlerin bağlı olduğu ahşaplar avlanmada kullanılır ve son derece ölümcül bir silahtır. Yaraladığı hayvanda iç kanama meydana getirir.

Prehistorya

Prehistorya, Homo Genus'un dünya üzerinde ilk kez insanlaşma sürecine girişinden başlayarak, yerleşik yaşama geçmesiyle, yani bir anlamda insanlığın topluluk olma özelliğinden, toplum olma özelliğine kavuşma sürecinin başlamasına kadar geçen süre içindeki insanın yaşam biçimine ilişkin bütün kalıntıları ve bu yaşam biçiminin içinde şekillendiği doğal çevreyi inceleyen bir bilim dalıdır.

Prehistorya, ilgili bulunduğu çağlara ait insanların, kendilerine başta taş olmak üzere; kemik ve odundan yaptıkları araç ve gereçlerin silahlarını yerleşme biçimleri ve yerlerini besin ve beslenme modellerini, din ve inanç sistemlerini, sanatlarını; özetle, tüm maddi ve manevi yaşam biçimlerini yaşadıkları ortamı ve bu ortamla olan ilişkilerini inceler. Bu incelemede kullanılan materyaller ise, geniş ölçüde yapılan kazı ve yüzey araştırmalarıyla ele geçirilir.

Arkeoloji Nedir?

Etimolojik olarak incelersek; Arkahios (eski) ve Logos (bilim) kelimelerinden oluşmuştur. Arkeoloji kazı ve yüzey araştırmaları yardımıyla, insanlık tarihinin başlancıgından itibaren, insana ve yaşadığı ortama ilişkin her tür maddi ve manevi kalıntı ve bulguyu; tümevarım ve varsayımsal tümdengelim yöntemlerle inceleyerek bugün için yok olmuş, topluluk ya da toplumların yaşam biçimlerinin, kültür ve uygarlık tarihlerini ve bu olguların içinde geliştiği ortamın yeniden tasarımını yapar.

Bu yolla da farklı bölgelerdeki kültürlerin ve uygarlıkların ilişkilerin, kronokültürel ve kronostratigrafik bir düzen içinde ortaya koyar.